Geneza: Nad Niemnem zostało opublikowane w 1887 na łamach "Tygodnika Ilustrowanego". Autorka, Eliza Orzeszkowa, miała wówczas 46 lat i znaczny dorobek twórczy. Powieść powstawała w latach 1885-86 i miała być dziełem upamiętniającym 25. rocznicę powstania styczniowego. Wydarzenia z 1863 ukształtowały osobowość Orzeszkowej i wpłynęły na całe jej pisarstwo. Pisarka uczestniczyła w powstaniu – była obecna, gdy Romuald ...

Tom I Justyna Orzelska jest córką kuzynki właściciela Korczyna – Benedykta Korczyńskiego. Matka umarła, ojciec, muzyk, bezustannie ją zdradzał i zupełnie nie dbał o żonę i córkę. Majątek szybko stracili. Matka ubłagała kuzyna, by przyjął do siebie Justynę. Benedykt, człowiek dobry, wziął także do siebie starego Orzelskiego – człowieka zupełnie zdziwaczałego, zajmującego się jedynie graniem na skrzypcach i jedzeniem. ...

Marta Korczyńska i Justyna Orzelska w drodze do domu spotykają najpierw Jana Bohatyrowicza z zaścianka, potem dwóch szlachciców Różyca i Kirłę, którzy właśnie jadą do nich. Po przyjeździe na miejsce Kirło wywołuje oburzenie Justyny przyprowadzając do towarzystwa zniedołężniałego ojca nienależycie ubranego. Następuje opis najnowszej historii rodu Korczyńskich. Majątkiem zajmuje się obecnie Benedykt. Przerwał on studia, gdy ...

TOM I Rozdział I. Była czerwcowa niedziela 1885 roku. Z kościoła, przez urokliwą nadniemeńską okolicę, wracają Marta Korczyńska i Justyna Orzelska. Pierwsza to kobieta dobiegająca pięćdziesiątki, wysoka, chuda, niedbale ubrana; druga jest młoda, zgrabna, odziana skromnie, ale starannie. Rozmawiają, obgadują mieszkańców dworu, opowiadają anegdoty. Mija je jadący wozem pełnym dziewcząt Jan Bohatyrowicz, padają ...

TOM II Rozdział I. Właścicielami Olszynki byli Kirłowie. Dwór otaczał sad, ogrody warzywne. Całą gospodarką zajmowała się Kirłowa, mąż oddawał się tylko rozrywkom. Mieli pięcioro dzieci. Przed domem Kirłów stanęła kareta Różyca, ich kuzyna. Różyc wyznaje Kirłowej, że jest narkomanem, mówi też, że spodobała mu się Justyna. Jednak nie zamierza jej poślubić - z racji zbyt niskiego pochodzenia, ubóstwa, ...

Problematyka narodowa stanowi w "Nad Niemnem" oś konstrukcji powieści. Losy bohaterów, ich decyzje, zachowania i działania, zdeterminowane są przez ich stosunek do spraw narodowych. To, jak bohaterowie traktują sprawę powstania styczniowego, pamięć o jego bohaterowie, jego symbole decyduje o wartościowaniu postaci. Rok 1863 stanowi przełom dla bohaterów powieści. Wtedy to rody Korczyńskich – bogatych ziemian i Bohatyrowiczów ...

"Nad Niemnem" określane jest jako epopeja. Jednym z wyznaczników tego gatunku jest dogłębna charakterystyka pewnego wycinka rzeczywistości – ukazanie ludzi na tle ich środowiska: warstwy społecznej oraz przyrody. Orzeszkowa zdecydowała się na przekrój – nie całego społeczeństwa wprawdzie, lecz warstwy szlacheckiej, która jednak okazała się wystarczająco zróżnicowana, aby jej powieść nabrała kolorytu. Szlachta w "Nad ...