TOM I Jest rok 1647 ("dziwny rok, w którym rozmaite znaki na niebie i ziemi zwiastowały jakoweś klęski i nadzwyczajne zdarzenia"). Jan Skrzetuski, namiestnik księcia Jeremiego Wiśniowieckiego, wraca z Krymu, gdzie pojechał jako poseł. Po drodze ratuje życie człowiekowi, którym okazuje się Chmielnicki, przywódca kozaków. Skrzetuski przybywa do Czehryna, spotyka się z panem Zaćwilichowskim, który opowiada mu o konflikcie między Chmielnickim ...

Kompozycja Trylogii. Akcja wszystkich powieści obejmuje podobny okres – dwa lata. Terenem działania postaci jest Polska, ze szczególnym uwzględnieniem kresów wschodnich. Kompozycja fabularna zawsze pozostaje taka sama, na tle ważnych wydarzeń historycznych rozgrywa się przygodowy "romans z przeszkodami". Co charakterystyczne, w każdej części mamy do czynienia z trójkątem – w Ogniem i mieczem są to odpowiednio: Jan Skrzetuski, ...