Waga powstania styczniowego została podkreślona przez autorkę w jednym z jej listów, w którym napisała: „Powieść cała wysuwa się z oddalonego i osłonionego węzła, którym jest powstanie na Litwie z 1863 roku. (...) wszystko prawie, co się dzieje w powieści, uczepionym jest tego węzła i z niego bierze albo początek swój, albo przyczyny rozwoju”. Motyw powstania wprowadza powieść w krąg problematyki narodowej. Rok 1863 ...

Praca jest kolejnym kryterium oceny człowieka w powieści Orzeszkowej. Mając na uwadze stosunek postaci do pracy, bez trudu można wskazać bohaterów pozytywnych i negatywnych. Wartość pracy uwypukla obecna w powieści legenda o Janie i Cecylii. Byli to ludzie niewiadomego nazwiska i pochodzenia. Poznać można było, że są prawdopodobnie z Polski. Jan pochodził z gminu, Cecylia natomiast z bogatego rodu. Zakochani w sobie, uciekli w to odludne miejsce, ...

Geneza: Nad Niemnem zostało opublikowane w 1887 na łamach "Tygodnika Ilustrowanego". Autorka, Eliza Orzeszkowa, miała wówczas 46 lat i znaczny dorobek twórczy. Powieść powstawała w latach 1885-86 i miała być dziełem upamiętniającym 25. rocznicę powstania styczniowego. Wydarzenia z 1863 ukształtowały osobowość Orzeszkowej i wpłynęły na całe jej pisarstwo. Pisarka uczestniczyła w powstaniu – była obecna, gdy Romuald ...

Tom I Justyna Orzelska jest córką kuzynki właściciela Korczyna – Benedykta Korczyńskiego. Matka umarła, ojciec, muzyk, bezustannie ją zdradzał i zupełnie nie dbał o żonę i córkę. Majątek szybko stracili. Matka ubłagała kuzyna, by przyjął do siebie Justynę. Benedykt, człowiek dobry, wziął także do siebie starego Orzelskiego – człowieka zupełnie zdziwaczałego, zajmującego się jedynie graniem na skrzypcach i jedzeniem. ...

Marta Korczyńska i Justyna Orzelska w drodze do domu spotykają najpierw Jana Bohatyrowicza z zaścianka, potem dwóch szlachciców Różyca i Kirłę, którzy właśnie jadą do nich. Po przyjeździe na miejsce Kirło wywołuje oburzenie Justyny przyprowadzając do towarzystwa zniedołężniałego ojca nienależycie ubranego. Następuje opis najnowszej historii rodu Korczyńskich. Majątkiem zajmuje się obecnie Benedykt. Przerwał on studia, gdy ...

TOM I Rozdział I. Była czerwcowa niedziela 1885 roku. Z kościoła, przez urokliwą nadniemeńską okolicę, wracają Marta Korczyńska i Justyna Orzelska. Pierwsza to kobieta dobiegająca pięćdziesiątki, wysoka, chuda, niedbale ubrana; druga jest młoda, zgrabna, odziana skromnie, ale starannie. Rozmawiają, obgadują mieszkańców dworu, opowiadają anegdoty. Mija je jadący wozem pełnym dziewcząt Jan Bohatyrowicz, padają ...

TOM II Rozdział I. Właścicielami Olszynki byli Kirłowie. Dwór otaczał sad, ogrody warzywne. Całą gospodarką zajmowała się Kirłowa, mąż oddawał się tylko rozrywkom. Mieli pięcioro dzieci. Przed domem Kirłów stanęła kareta Różyca, ich kuzyna. Różyc wyznaje Kirłowej, że jest narkomanem, mówi też, że spodobała mu się Justyna. Jednak nie zamierza jej poślubić - z racji zbyt niskiego pochodzenia, ubóstwa, ...