Kompozycja Trylogii. Akcja wszystkich powieści obejmuje podobny okres – dwa lata. Terenem działania postaci jest Polska, ze szczególnym uwzględnieniem kresów wschodnich. Kompozycja fabularna zawsze pozostaje taka sama, na tle ważnych wydarzeń historycznych rozgrywa się przygodowy "romans z przeszkodami". Co charakterystyczne, w każdej części mamy do czynienia z trójkątem – w Ogniem i mieczem są to odpowiednio: Jan Skrzetuski, ...

"Na tym kończy się szereg książek pisanych w ciągu kilku lat i w niemałym trudzie – dla pokrzepienia serc". W ten sposób Sienkiewicz zakończył Pana Wołodyjowskiego i całą Trylogię. W słowach tych przedstawił czytelnikowi swój zamysł – chciał stworzyć dzieła, które będą pocieszały (krzepiły) serca rodaków cierpiących pod zaborami. Sienkiewicz, prezentując na kartach powieści kilka "potopów" – czyli najazdów obcych wojsk: ...

Jan Skrzetuski – główny bohater Ogniem i mieczem. Jego imię było znane Sienkiewiczowi z historycznego przekazu o oblężeniu Zbaraża w 1649. Pierwowzór historyczny tego bohatera nosił jednak inne imię – Mikołaj. Skrzetuski uwalnia w pierwszych scenach Ogniem i mieczem Bohdana Chmielnickiego (postać autentyczna, hetman kozacki od 1648, zmarły w 1657). Dzięki temu uczynkowi młody rycerz zaskarbia sobie wdzięczność Chmielnickiego, ...

Trylogia Sienkiewicza uznawana jest przez badaczy (T. Bujnicki, Z. Szweykowski) za "sumę gatunków". Z. Szweykowski nazwał dzieło "baśnią na tle dziejowym". Baśniowość Trylogii uwypukla epopeiczny charakter powieści – dzieło przedstawia dzieje narodu w momencie przełomowym, bohaterowie mają cechy antycznych herosów, utwór operuje patosem. Szweykowski podkreśla również obecność legendy i apokryfu (scena oblężenia Częstochowy). ...

Prawda historyczna w Trylogii jest bardzo uproszczona – Sienkiewicz stara się eksponować zwycięstwa, odsuwając na plan dalszy klęski. Krytyk Stanisław Brzozowski surowo oceniał fascynację pisarza barokiem sarmackim: "Jest on klasykiem polskiej ciemnoty, szlacheckiego nieuctwa. Przez niego istnieje w formie artystycznie skończonej, aż do czasów naszych, saska epoka naszej historii". Opinia Brzozowskiego jest przejaskrawiona i w dużej mierze ...

Przemiana Andrzeja Kmicica, głównego bohatera Potopu, jest procesem wieloetapowym. Ważny jest tu zwłaszcza motyw zdrady i późniejszej ekspiacji. W początkowych rozdziałach powieści Kmicic został przedstawiony jako młody utracjusz i zabijaka. Jest dzielnym rycerzem – wraz ze swoją gotową na wszystko kompanią "podchodził" Chowańskiego, wsławił się więc w walkach w obronie ojczyzny. Kmicic ukazany jest jako "szalona głowa" – człowiek ...

Kmicic nie jest typowym bohaterem romantycznym, ponieważ "Potop" powstał w epoce pozytywizmu. Jednak Kmicic posiada wiele cech bohatera romantycznego. Jako młodzieniec przypomina nieco Jacka Soplicę. Jest młodym szlachcicem, który wszczyna awantury, nie stroni od bójek, od wódki i ogólnie nie ma dobrej reputacji. Kmicic jest nieszczęśliwym kochankiem, zakochanym w Oleńce, dla której jest tylko hulaką i zdrajcą. Na uczcie w Kiejdanach ...